Wat is stress ?

Stress wordt heel veel gebruikt in het dagelijkse leven, en in de wetenschap. Vele definities kun je vinden op Internet. Maar op deze website wil ik het altijd simpel houden. De uitleg zal hopelijk alles duidelijk maken over stress. Veel leesplezier!

Stress en homeostase (=evenwicht)

De oorsprong van het woord 'stress' in de medische betekenis, is terug te voeren tot één wetenschapper, Hans Selye (1907-1982) een Oostenrijker met een Hongaarse vader. Hij staat in feite aan de basis van het stress-onderzoek. Hij was erg geïnteresseerd in hoe patiënten overal op de wereld reageerden op ziekte. Deze reactiepatronen bleken verrassend gelijk te zijn, over vele culturen heen.

Dit stress-reactiepatroon is een bepaalde lichamelijke, mentale en gedragsmatige reactie op iets wat gezien wordt als bedreigend: een ziekte, een aanval (zowel lichamelijk als verbaal), een bepaalde druk (=stress is het Engelse woord voor druk). De stress-reactie is altijd bedoeld om het natuurlijke evenwicht in het lichaam te herstellen.

Selye vond daarom dat 'stress' bij het leven hoort omdat er in het leven áltijd bedreigingen zijn van dit natuurlijke evenwicht. Het lichaam heeft een ingebouwd mechanisme om allerlei fundamentele processen goed te laten verlopen. Zo moet de hartslag, de bloeddruk, het bloed zelf, de spierspanning, de hersendruk, je lichaamstemperatuur allemaal binnen een bepaalde gezonde bandbreedte blijven. 

Als bijvoorbeeld ergens een infectie ontstaat door een aanval van een bacterie, dan stijgt de lichaamstemperatuur (koorts) omdat het afweersysteem probeert de bacterie te doden. Het natuurlijke evenwicht wordt dan verstoord of bedreigd en de lichamelijke reactie heet dan stress, of ook wel de stress-respons (=stress-reactie). De bedreiging wordt de 'stressor' genoemd.

Bekende stressoren zijn bijvoorbeeld te harde geluiden, hitte, te hoge luchtdruk, te hoge druk (b.v. tijdsdruk of zwaar werk), geweld van personen (zowel lichamelijk als verbaal). 

Stress in de medische of psychische betekenis

De stress of stress-reactie (ik zal hieronder vanaf nu altijd spreken over 'stress'), is een bepaalde lichamelijke reactie op een bedreiging. Hierbij zijn er veranderingen te zien in het willekeurige en autonome zenuwstelsel, het hormonale systeem, het spierstelsel, de ademhaling en het uiterlijk waarneembare gedrag.

Psychologisch gezien kun je stress gelijk stellen met emoties. Emoties zijn namelijk exact dezelfde lichamelijke reacties als die meestal onder stress worden verstaan. In de wetenschappelijke literatuur over stress betreft het dan vrijwel altijd de negatieve emoties in een verhoogde intensiteit. Dan gaat het over Angst, Verdriet of Woede; anders gezegd, over Bang, Bedroefd of Boos. Stress gaat zelden over Blijheid. Maar Blijheid, zeker als dat té intens is, is ook een aanslag op het lichaam omdat ook daarin allerlei lichaamswaarden tijdelijk verhoogd zijn. Bijvoorbeeld: een hogere hartslag, hogere spierspanning, een hogere bloeddruk. Maar meestal wordt dat niet als 'stress' bedoeld, noch in de volksmond, noch in de wetenschappelijke literatuur. 

Maar om even duidelijk te zijn: té hard en lang lachen vanuit intense vrolijkheid kán dodelijk zijn vanwege een sterke stijging van onder meer je bloeddruk en spierspanning. 

Voor alle duidelijkheid: op deze pagina zal ik 'stress' beschouwen zoals de meeste wetenschappers en mensen stress begrijpen: intense negatieve emoties

Stress = Intense emoties

Er is een duidelijke reden dat ik als neuropsycholoog Stress wil zien als intense basisemoties. Ik vind dat de wetenschap helaas de zaken moeilijker heeft gemaakt door het woord 'stress' te verzinnen. Omdat 'stress' eigenlijk niets anders is dan iets wat we al eeuwen kenden: emoties. Ik ben van mening dat het gebruik van het woord 'stress' niet heeft bijgedragen aan het oplossen van emotionele problemen in deze wereld. Stress heeft de uitleg aan patiënten en cliënten alleen maar bemoeilijkt. Voornamelijk omdat bijna iedereen door het woord te gebruiken niet snel beseft dat té intense emoties de oorzaak zijn van veel ziektes en lijden. 

Als we vanaf het begin het psychologische model eenvoudig hadden gehouden, dan had je altijd kunnen uitleggen hoe emoties niets anders zijn dan lichamelijke reacties, en dat gedachten daar in sterke mate aan gekoppeld zijn. Op deze manier had men veel sneller begrepen dat om gezond te blijven, alles draait om emotie-regulatie: de emoties altijd binnen een bepaalde bandbreedte proberen te houden. Binnen een natuurlijk en gezond evenwicht. Zie voor een uitgebreidere uitleg over een (neuro)psychologisch model van de mens deze pagina over het Persoonlijkheidsmodel

Emoties: 2 systemen

Als er 7 basisemoties zijn, volgens Jaak Panksepp's model (zie ook pagina over Persoonlijkheidsmodel), dan zijn deze allemaal lichamelijke processen. Op zijn minst 2 systemen zijn hierbij nauw betrokken: ons zenuwstelsel en ons endocriene of hormonale systeem. 

Ons zenuwstelsel wordt gemakshalve opgedeeld in 2 stukken: het centrale zenuwstelsel (CZS) dat een benig omhulsel heeft (omvat door botten) en het perifere zenuwstelsel (PZS). Het centrale zenuwstelsel omvat de hersenen (grote en kleine), de hersenstam, en het ruggenmerg. Alles wat daar buiten ligt wordt het perifere zenuwstelsel genoemd en is eigenlijk de verbinding tussen het CZS en de rest van het lichaam. 

Het zenuwstelsel omvat niet alleen zenuwcellen, maar tevens ook worden de gliacellen (=steuncellen) er nauw toe gerekend. De laatste jaren wordt steeds duidelijker dat ook deze steuncellen uitgebreid mee doen met het regelen van ons lichaam. Als voorbeeld kan ik hier het relatief recent (2012) ontdekte Glymphatische systeem noemen: een afvalstoffen-afvoer-systeem in onze hersenen waar de gliacellen een belangrijke rol in spelen. Zie de wikipedia-pagina over dit systeem.

Het perifere zenuwstelsel (PZS) bestaat uit 12 hersenzenuwen (die ontspruiten uit de hersenen) en in het ruggenmerg uit 31 paar  ruggenmergzenuwen die elk in verbinding staan met specifieke lichaamsdelen. 

Om het overzichtelijker te houden is hieronder een eenvoudig plaatje te zien. Gevonden op www.dwarslaesie.nl van de Dwarslaesie Organisatie Nederland.

IndelingZenuwstelselGraph

Het PZS wordt qua functie nog onderverdeeld in een willekeurig deel (meer bewust) en een onwillekeurig deel welke meerdere namen heeft: vegetatieve, autonome zenuwstelsel. Dit vegetatieve zenuwstelsel wordt ook weer onderverdeeld in het parasympathische (passief) en het sympathische (actie) zenuwstelsel.

Met name de 10e hersenzenuw, de nervus vagus, is heel interessant als het gaat om emoties. Deze zenuw staat in verbinding met de meeste interne organen (longen, hart, maag, milt, lever, alvleesklier, darmen) en van daaruit kunnen veel stress-reacties verklaard worden. Zie het plaatje hieronder.

Wil je meer weten over de verdere details over het zenuwstelsel dan zijn er vele internetsites daarover te vinden en natuurlijk honderden boeken. Eén simpele (korte) lezing van de gezondheidsuniversiteit Maastricht is HIER te downloaden (bron: www.gezondheidsuniversiteit.nl)

AutonoomZS_Indeling

Hierboven het Autonome zenuwstelsel: het sympathische en para-sympathische systeem

Het endocriene systeem

Om het nog ingewikkelder te maken hebben we niet alleen zenuwcellen en gliacellen maar ook cellen die hormonen maken en afscheiden, het hormonale of endocriene stelsel. 

Wikipedia (2023) zegt het volgende hierover:

Het endocriene systeem of hormoonstelsel is het orgaansysteem dat toeziet op de hormonale regeling in het dierlijk organisme. Het endocriene stelsel werkt zo met het zenuwstelsel samen om de activiteit van organen en fysieke systemen te reguleren.

In het menselijk lichaam wordt het hormoonstelsel voor een belangrijk deel aangestuurd door de hypothalamus en hypofyse, twee kleine delen van de hersenen. De hypofyse kan diverse klieren in het lichaam activeren door afgifte van signaalstoffen, hormonen. Deze geactiveerde hormoonklieren geven op hun beurt hormonen af aan de bloedsomloop. Via het bloed worden de hormonen getransporteerd naar de doelwitorganen.

Afhankelijk van het doelwitorgaan en het type hormoon, heeft het hormoon een zeker effect tot gevolg bij het desbetreffende orgaan. De hormonen die door de klieren worden afgegeven, kunnen ook weer een remmend effect hebben op de afgifte van de relevante signaalstoffen door de hypofyse. Hierdoor ontstaat een fysiologisch evenwicht (homeostase).

De hormoonhuishouding speelt een cruciale rol bij onder andere de aansturing van emoties, driften, de stimulering van groei en herstel van spieren en weefsels, seksuele ontwikkeling, regulering van lichaamstemperatuur en het metabolisme."

Onderstaand Youtube-filmpje legt je veel meer in detail uit over het hormonale systeem. Het duurt zo'n 8 minuten. 

HormoonstelselUitlegYoutube

Is stress schadelijk ?

Kort antwoord: neen. Op zich hoort stress bij het dagelijkse bestaan. In feite is alleen langdurige stress schadelijk voor je lichaam. Hoe lang moet stress dan duren voordat het echt schadelijke gevolgen heeft? Dat is per persoon verschillend omdat het afhangt van de algehele lichamelijke conditie en van iemand's cognitieve vermogens om met stress om te gaan. Als beide factoren negatief zijn, dan zal de duur van de stress voordat er schade ontstaat in het lichaam, korter zijn.

Samenvatting

Stress is eigenlijk niets anders dan hevige, intense emoties. Emoties horen bij het dagelijkse leven, dus ook stress. Hoe emoties in het lichaam tot uiting komen wordt geregeld door op zijn minst twee belangrijke systemen: ons zenuwstelsel en ons hormonale systeem. Ons zenuwstelsel is een razendsnel systeem omdat het overwegend elektrisch verloopt. Maar ons hormonale systeem is over het algemeen veel langzamer omdat het via een chemische weg verloopt.

Belangrijk te beseffen is dat álle organen in ons lichaam beïnvloed worden door stress, c.q. emoties.

Heb je enige opmerkingen of toevoegingen?

Heb jij hier een leuk verhaal, opmerkingen of toevoegingen over? Eentje die ook andere mensen zou kunnen helpen en vooral constructief is? Deel het dan alsjeblieft!

[ ? ]

Upload 1-4 foto's of plaatjes (niet verplicht)[ ? ]

 

Click here to upload more images (optional)

Author Information (optional)

To receive credit as the author, enter your information below.

(first or full name)

(e.g., City, State, Country)

Submit Your Contribution

  •  submission guidelines.


(You can preview and edit on the next page)

DISCLAIMER

I will not take any responsibility for how the information on this website will affect you. It always remains your responsibility to handle all information with care and in case of medical or mental problems you should ALWAYS consult a professional in your neighbourhood!

Ik neem geen enkele verantwoordelijkheid voor hoe de informatie op deze site u zal beïnvloeden. Het blijft altijd uw verantwoordelijkheid om al deze informatie zorgvuldig te bekijken. In het geval van lichamelijke en/of mentale problemen dient u ALTIJD een professional in uw directe omgeving te waarschuwen!