Het beste persoonlijkheidsmodel ?

Deze pagina probeert een indruk te geven van wat een persoonlijkheid precies inhoudt. Er wordt een persoonlijkheidsmodel gepresenteerd die gebaseerd is op neurowetenschappelijke inzichten, klinische ervaring en traumatherapie. Daarmee is het vermoedelijk het meest complete en 'beste' persoonlijkheidsmodel op dit moment. 

Persoonlijkheidsmodel I: emoties en gedachten

Op de introductie pagina Persoonlijkheid schreef ik al dat Persoonlijkheid te omschrijven valt als een redelijk vaststaande vorm van een ingewikkelde mix van emoties, gedachten en gedrag. Vaststaand omdat de persoonlijkheid van iemand niet zo maar verandert binnen 1 dag. Dat komt omdat de ingewikkelde mix van emoties, gedachten en gedrag bij elkaar wordt gehouden door vaststaande procedures in ons brein en lichaam. 

Hieronder wordt het 1e deel van de persoonlijkheid in een Youtube filmpje uitgelegd. Hierin wordt de nadruk gelegd op Emoties (lichaam) en Gedachten. Het Gedrag is in dit eerste deel nog niet meegekomen. Dat wordt later op deze pagina behandeld.

Het complete Persoonlijkheidsmodel is grotendeels gebaseerd op inzichten vanuit Jeffrey Young's schematheorie/-therapie, Aaron Beck's cognitieve model van Persoonlijkheid, en Jaak Panksepp's onderzoekswerk wat hij Affective neuroscience noemde.

Jaak Panksepp's persoonlijkheidsmodel: affective neuroscience

Het Youtube filmpje over de Persoonlijkheid is vooral gebaseerd op het imposante werk van wijlen Jaak Panksepp, die een prachtig boek schreef hierover: Affective Neuroscience. Zie ook hiernaast de boek-aanbevelingen.

Het filmpje duurt zo'n 24 minuten. Een hele zit maar voor diegenen die echt geïnteresseerd zijn zeker een aanrader. Het is te vinden onder dit Overzichtsplaatje van het Persoonlijkheidsmodel.

Overzichtsplaatje Persoonlijkheidsmodel

Klik HIER voor het Youtube-filmpje Persoonlijkheidsmodel

Voor diegenen die het gehele Persoonlijkheidsmodel in PDF format willen hebben kun je deze downloaden. Het mag gebruikt worden voor je eigen presentaties, op Internet of sociale media. Bij het gebruik wel graag vermelden dat je het van deze website hebt: www.the-psychology-insider.com.

Klik HIER om het Persoonlijkheidsmodel in PDF format te downloaden

Persoonlijkheidsmodel: je EMOTIES

Het neuroaffectieve persoonlijkheidsmodel van Jaak Panksepp is gebaseerd op voornamelijk dier-experimenteel werk. Onze menselijke hersenen zijn geëvolueerd uit dierlijke hersenen wat niets anders wil zeggen dan dat wij gebouwd zijn op het dierenbrein. Volgens Panksepp hebben we een (evolutionair) zeer oud brein, het Reptielenbrein en daar bovenop zit het wat jongere Zoogdierenbrein. Daar weer bovenop zit het Mensenbrein. Het prachtige van Panksepp's model is dat hij heel duidelijk heeft kunnen aantonen dat er 7 basis-circuits in het dierenbrein aanwezig zijn, die je elektrisch aan en uit kan zetten. Deze basis-circuits zijn je 7 basisemoties. Emoties hebben slechts één doel: ervoor zorgen dat je overleven kan. Ze hebben dus een signaal-functie, niet meer en niet minder.

De evolutionair oudste emoties zijn geleden in het zogenaamde Reptielenbrein (hersenstam, verlengde merg):

1. SEEKING: het ZOEK-systeem

2. FEAR: het ANGST-systeem

3. RAGE: het WOEDE-systeem

4. LUST: het SEXUELE/LUST- systeem

De in de evolutie iets later ontwikkelde (hogere) emoties bevinden zich in het Zoogdieren-brein:

5. CARE: het ZORG-systeem

6. GRIEF/PANIC: het VERDRIET/PANIEK-systeem

7. PLAY: het SPEL-systeem

Deze 7 systemen worden ook wel de motivationele systemen genoemd, in het Engels: de Primary Emotional Systems. Ik wil ze hier eenvoudig de Basis-Emoties noemen. Belangrijk is te beseffen dat deze emoties in het lichaam verankerd zijn en ze zijn ONbewust. Ze zetten altijd aan tot actie maar je wordt je er niet direct bewust van. Dat gebeurt pas als je er betekenis aan kan geven, als je ze dus kan herkennen en er Gedachten bij hebt. Een basisemotie wordt dus pas een Gevoel als er Gedachten en/of beelden bij komen waar je je bewust van bent. 

Dit Zelf-bewustzijn vereist een hogere orde verwerking in het brein. Antonio Damasio heeft daar een prachtig boek over geschreven: Het Zelf wordt zich bewust (2019): Self comes to Mind (2012).

Hieronder de 7 basis-emoties in volgorde van belangrijkheid:

1. Het ZOEK-systeem

Deze basisemotie is essentieel om te overleven. Met behulp van je zintuigen verken je namelijk je omgeving, je beweegt erin en zoekt de juiste veilige omgeving op om te overleven, om te drinken en te eten en te paren. Als dit ZOEK-systeem beschadigd is, beweeg je niet of weinig meer en ga je simpelweg dood door uitputting of val je ten prooi aan een roofdier.

2. Het LUST-systeem

Zonder LUST of SEX overleeft een organisme natuurlijk niet. Het is voor de overleving van de soort belangrijk.

3. Het ANGST-systeem

Zonder angst overleef je ook niet in de natuur. Angst is een krachtig signaal om te ontsnappen aan of je voor te bereiden op gevaar. Zonder angst doe je dat onvoldoende en loop je een hoog risico op dodelijk gevaar. 

4. Het WOEDE-systeem

Zonder agressie of boosheid overleef je ook niet in de natuur. Als je bijvoorbeeld eten moet vinden in de vorm van een ander dier, moet je deze wel met voldoende agressie en geweld kunnen doden. 

Zowel de primitiefste levensvormen, reptielen, zoogdieren als ook mensen zijn gebouwd op deze 4 basis-emotionele systemen in de hersenen.

De 3 volgende Basis-Emoties hebben zich echter later in de evolutie ontwikkeld toen de hersenen complexer werden in met name de zoogdieren. 

5. Het ZORG-systeem

Om te overleven is het ZORG-systeem bij de meeste zoogdieren ontwikkeld. Zodra er een organisme geboren wordt, wordt deze meestal verzorgd. Echter, nauwelijks of niet bij de reptielen of lagere diersoorten. De Basisemotie Zorg heeft direct te maken met invoelend vermogen of empathie. Empathie geeft namelijk de verbinding en de stimulans om te zorgen.

6. Het VERDRIET-systeem

Panksepp noemt dit ook wel het Panic-systeem. Hij koppelt het aan het fundamentele begrip Seperatie-angst: de angst bij alle zoogdieren om alleen gelaten te worden door de ouder. Wat mij betreft valt deze angst onder het ANGST-systeem, want het IS ook angst.

Echter, VERDRIET is ook een basis-emotie maar wel van een wat 'hogere' soort. Het heeft zich wat later in de evolutie ontwikkeld, bij zoogdieren. Mogelijk omdat deze diersoorten steeds meer zich ontwikkelden in een groep, dus mét elkaar. Want de emotie VERDRIET kan alleen maar nut hebben als een verbindende emotie, waarschijnlijk voortvloeiend uit de basis-emotie ZORG. 

7. Het SPEL-systeem

Het is erg interessant dat Panksepp SPEL als een basisemotie heeft ontdekt. Het is daadwerkelijk een apart elektrofysiologisch circuit in de hersenen, die je dus aan en uit kan zetten. Het heeft zich vermoedelijk ook wat later in de evolutie ontwikkeld bij zoogdieren. Mogelijk omdat SPEL niet alleen sterk verbindend is, maar ook heel leerzaam. Veel jonge dieren leren door middel van spel hun omgeving, hun krachten en hun vaardigheden kennen. Ook hier weer is vermoedelijk SPEL ontstaan uit het ZORG-systeem.

Het is erg belangrijk te beseffen dat in onze hersenen deze 7 basisemoties ALTIJD aanwezig zijn. Vermoedelijk staan zij in ons netwerk-brein ook altijd aan, in meerdere of mindere mate. Ook belangrijk te beseffen is dat EMOTIES altijd LICHAAMS-BEWEGINGEN zijn. Alle emoties worden uitgedrukt in ons lichaam: spierspanning, beweging, ademhaling en autonome zenuwstelsel acties (hartslag, zweten, temperatuur).

EMOTIE-REGULATIE en VERBINDING

Om goed te kunnen leven of overleven, moeten we de juiste keuzes maken in het leven. Juist omdat wij gebouwd zijn op onze 7 basisemoties, dienen we deze te regelen/reguleren zodat we niet ongeremd boos, angstig, verdrietig, speels of onderzoekend zijn. Denk bijvoorbeeld aan een puppie: zo ongeremd als een puppie is kan deze niet in de natuur overleven. Als zijn spontane, wilde (vaak vrolijke) acties niet beter geremd/geregeld worden, dan loopt deze pup grote kans in gevaarlijke situaties terecht te komen. Daarvoor zijn de ouders nodig om de pup te leren deze emoties te reguleren, zodat de pup de juiste acties en keuzes maakt. 

Daarnaast is het nodig dat een pup de juiste verbinding maakt met andere dieren en/of soortgenoten. Weet wanneer verbinding nodig is (b.v. hulp of bescherming zoeken) en ook wanneer even alleen zijn ook verstandig is (om zelfstandig dingen te doen).

Persoonlijkheidsmodel: je GEDACHTEN

Panksepp's model laat duidelijk zien dat wij en de meeste diersoorten functioneren primair vanuit onze basis-emoties. Deze leren wij zodanig te reguleren dat we de juiste keuzes en acties ondernemen in het leven. 

Bij hogere diersoorten en mensen heeft zich naast het emotionele systeem, ook het cognitieve systeem ontwikkeld. Het cognitieve systeem is eigenlijk de hogere informatieverwerking waarbij gedachten en beelden sámen komen met de onderliggende basisemoties. In feite zijn het representaties of anders gezegd: kaarten van onze basisemoties die zich altijd in ons lichaam uitdrukken. Als wij betekenis geven aan onze basisemoties, met andere woorden: als wij onze gedachten koppelen aan onze basisemoties dan pas worden het gevoelens waar we ons van bewust kunnen zijn. Bewustzijn heeft alles te maken met dat wij lichaamsbewegingen kunnen plaatsen binnen een bepaald denk-/gedachtenkader. Binnen dat denkkader namelijk, kunnen we meer verbanden leggen tussen onze omgeving en onze innerlijke omgeving (ons lichaam). 

Het Cognitieve systeem is bij de hogere diersoorten (en dus ook bij mensen) in meer en mindere mate complex. Bij de een functioneert het wat minder dan bij de ander. Neuropsychologisch gezien verschillen we behoorlijk van elkaar als het gaat om ons geheugen, waarneming, aandacht en ons probleemoplossend (=executieve functies) vermogen. Anders gezegd: er zijn domme maar ook slimmere mensen.

Dat geldt dus ook voor ons bewustzijn en onze gevoelswereld. Er zijn mensen met een heel goed ontwikkelde gevoelswereld en een hoger bewustzijn. Maar er zijn ook (heel veel) mensen met een minder ontwikkeld gevoelsleven en bewustzijn. Dat is niet goed of fout, dat is gewoonweg zoals het is. Veel mensen vinden het vervelend als ik dit zo zeg, omdat ze dan denken dat ik mensen veroordeel of zo. Maar ik geef gewoon de feiten weer: er zijn grote verschillen tussen dieren en mensen als het gaat om hoe ontwikkeld het cognitieve systeem is. Opmerkelijk genoeg lijkt dit veel minder te gelden voor het emotionele systeem. Weliswaar is de intensiteit van de basisemoties sterk verschillend tussen dieren en mensen, maar in hoofdlijnen lijken alle 7 basisemoties bij alle mensen en hogere diersoorten heel veel op elkaar.

Dat kan heel goed verklaard worden door de veel grotere verschillen tussen cognitieve systemen. Zeker bij de hogere diersoorten zoals de mens, kan het cognitieve systeem enorm verschillen. Er zijn daarom ook heel veel verschillende combinaties mogelijk tussen cognities en basisemoties. Hoe meer variaties in het cognitieve systeem mogelijk zijn, hoe meer verschillende varianten van gevoelens kunnen bestaan. 

Zo kunnen 2 mensen weliswaar dezelfde basisemotie Woede hebben, maar de intensiteit ervan kan enorm verschillen. Ook het ervaren van deze Woede kan sterk verschillen, afhankelijk van hoe complex het cognitieve systeem is. Hoe meer iemand heeft meegemaakt of geleerd,  hoe complexer vaak het cognitieve systeem. Dus ook hoe complexer zijn of haar gevoelswereld.

Een voorbeeld:

Er zijn mensen die een relatief eenvoudig cognitief systeem hebben: zwak geheugen, zwakke concentratie, slecht probleemoplossend vermogen, dus vaak ook een lage opleiding. Ze hebben echter wel net zoveel zin in sex of spel als hoger opgeleide mensen. Alleen, ze kunnen met hun zwakkere concentratie en slechter probleemoplossend vermogen, minder goed hun basisemoties reguleren. Hebben vaak daarom ook minder bewustzijn van hun gevoelens (immers: gevoelens = cognities + basisemoties). In feite worden zij daardoor sneller gestuurd, overweldigd door hun emoties. Die hebben zij dus minder goed onder controle, omdat de regulerende functies (= cognitieve systemen) minder hoog ontwikkeld zijn. Nogmaals: dat is niet goed of fout, het is zoals het is. Jammer genoeg zorgt dat er wel vaker voor dat zij meer onverstandige keuzes maken zoals bijvoorbeeld ongezonder eten, impulsiever zijn en dus sneller in gevaarlijke situaties terecht kunnen komen dan mensen die echt beter en meer kunnen nadenken.

Daarmee wil ik niet zeggen dat een hoger opgeleid persoon per definitie zijn eigen emoties veel beter in de hand heeft dan een lager opgeleid persoon. Maar de kans dat dat zo is, is over het algemeen wat hoger. Tenzij...er psychotraumata spelen in het verleden dat hun Zelfbeeld flink heeft beschadigd. Per definitie betekent een beschadigd Zelfbeeld dat emoties reguleren een probleem is. 

Samengevat

Mensen verschillen qua temperament: hoe sterk hun emotionele brein is. Dus hoe intens hun basisemoties kunnen zijn.

Mensen verschillen nog veel meer in hun cognitieve vermogens (b.v. geheugen, aandacht, waarneming, probleemoplossend vermogen). 

De vele combinaties tussen basisemoties en de ontzettend grote hoeveelheid aan cognitieve systemen, maakt dat mensen zo enorm verschillend in gedrag en dus persoonlijkheid kunnen zijn. Maar...in de kern zijn we allemaal gebouwd op bovenstaande 7 basisemoties.

Ons ZELFBEELD

Bovenop onze basisemoties is ons cognitieve systeem gebouwd. Hierin zit ook ons zogenaamde menselijke brein waarin zich onze persoonlijkheid bevindt. Eén model hiervan splitst onze gedachten uit in 3 delen: 1. Zelfbeeld; 2. Als-dan regels (normen, waarden en voorspellingen); 3. Automatische gedachten. Dat is het zogenoemde cognitieve model van A. en J. Beck.

Op de pagina over het Zelfbeeldmodel leg ik vooral wat meer uit over dit Zelfbeeld, de kern van onze persoonlijkheid. Dit Zelfbeeld is voornamelijk ONBEWUST, dat wil zeggen dat we vaak niet beseffen hoe het er precies uit ziet. Maar...positief is...dat we dit wel kunnen trainen, dus dat we er wel meer bewust van kunnen worden. Dat is ook belangrijk omdat het Zelfbeeld in feite onze Emotie-regulatie en Verbinding met andere mensen regelt. Hoe zwakker ons Zelfbeeld, des te zwakker onze emotie-regulatie en onze verbinding met andere mensen. Hoe vaker we dan ook slechtere keuzes maken in ons leven. Een zwakker zelfbeeld heeft dus in feite niet heel veel te maken met onze (analytische) intelligentie. Met andere woorden: ik ken hele slimme mensen die een hele zwak zelfbeeld hebben en daardoor hele domme dingen doen en emotioneel in de problemen komen/zitten. Ik ken ook hele domme mensen die echter een behoorlijk sterk zelfbeeld hebben en daardoor relatief weinig emotionele problemen hebben.

DISCLAIMER

I will not take any responsibility for how the information on this website will affect you. It always remains your responsibility to handle all information with care and in case of medical or mental problems you should ALWAYS consult a professional in your neighbourhood!

Ik neem geen enkele verantwoordelijkheid voor hoe de informatie op deze site u zal beïnvloeden. Het blijft altijd uw verantwoordelijkheid om al deze informatie zorgvuldig te bekijken. In het geval van lichamelijke en/of mentale problemen dient u ALTIJD een professional in uw directe omgeving te waarschuwen!

Boeken

Zeer inspirerend! Echt een aanrader. In dit boek wordt deze Affective Neuroscience uitgebreid beschreven.

Nelleke Nicolai legt Jaak Panksepp's Affective neuroscience goed uit: