Autisme spectrum stoornis (ASS) of  ADHD

Hieronder lees je een uitgebreide uitleg over Autisme spectrum stoornis (ASS) en dan vooral de overlap en verschillen met ADHD.

Ik probeer zoveel mogelijk informatie te geven, op een duidelijke manier. De pagina begint natuurlijk met de theorie en de hoofdsymptomen. 

DSM-5 criteria voor Autisme spectrum stoornis

Volgens het psychiatrisch handboek DSM 5e versie (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) heeft de Autisme Spectrum Stoornis (ASS) 2 hoofdcriteria-groepen: A en B.

A. Doorlopende (persisterende) tekortkomingen in de sociale communicatie en sociale interactie, blijkend uit de geschiedenis of in de huidige tijd.

Het betreft hier dus tekortkomingen in de contacten met andere mensen (dus niet met andere dieren). Aan onderstaande 3 criteria moet voldaan zijn:

  1. tekortkomingen in de sociaal-emotionele wederkerigheid. Dat wil zeggen dat er problemen zijn in het aanvoelen, beginnen, onderhouden van een normaal gesprek. 
  2. tekortkomingen in het non-verbale communicatieve gedrag dat gebruikt wordt voor sociale contacten/interacties.
  3. tekortkomingen in het ontwikkelen, onderhouden en begrijpen van relaties, zowel privé als op het werk.

B. Beperkte, zich herhalende gedragspatronen, interesses of activiteiten, ook weer blijkend uit de geschiedenis of het heden van iemand. Aan tenminste 2 van de 4 hieronder staande criteria moet voldaan zijn:

  1. Stereotiepe of zich herhalende motorische bewegingen, of zich herhalend gebruik van voorwerpen of herhalend gesproken taal.
  2. Hardnekkig vasthouden aan hetzelfde gedrag, patroon, situatie; inflexibel vasthouden aan routines of geritualiseerde patronen van (non)-verbaal gedrag
  3. Zeer beperkte, zeer vaststaande interesses die abnormaal intens of gefocust zijn.
  4. Boven- of ondermatig reageren op zintuigelijke prikkels; of ongewone belangstelling voor zintuigelijke onderdelen van de omgeving.

C. De bovenstaande symptomen moeten al aanwezig zijn in de vroege ontwikkeling/jeugd. 

D. De symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale op beroepsmatige functioneren, of in het dagelijkse leven.

E. De stoornissen kunnen niet beter verklaard worden door een verstandelijke beperking of een algemene ontwikkelingsachterstand.

ADHD en autisme spectrum stoornis: overlap en verschillen

Zoals op een andere pagina uitgelegd, heeft een autisme spectrum stoornis (ASS) neuropsychologisch gezien duidelijke prototypische kenmerken. Deze kunnen echter wel per persoon in intensiteit en hoeveelheid verschillen waardoor de diagnostiek moeilijker wordt.

Maar bij de diagnostiek van ASS word je toch geholpen door je te focussen op de prototypische kenmerken van ASS. Eén van de sterkste kenmerken van ASS is wel dat je dan problemen hebt met onderdelen van sociale waarneming en communicatie. Vaak zijn er ook problemen in emoties herkennen of het regelen van eigen emoties. 

Zie het grafische overzicht hieronder.

AutismeModelNegatief

Hierboven: de negatieve kenmerken van ASS (rechts) en de vermoedelijke oorzaken (links)

ADHD: Theory of Mind intact

In de afbeelding links wordt de stoornis in de zogenaamde Theory of Mind als belangrijke oorzaak gezien van de communicatieproblemen bij mensen met Autisme spectrum stoornis. 

Eerlijk gezegd is de Theory of Mind bij veel meer mensen minder goed ontwikkeld, dus alleen dit kenmerk zegt niet zo duidelijk of er sprake is van Autisme. Maar het zegt wél dat voor een diagnose Autisme spectrum stoornis, er duidelijke problemen moeten zijn in het waarnemen en verwerken van zowel emoties als ook ideeën van andere mensen.

Bij mensen met ADHD is dat meestal niet het geval. Wel zijn er bij mensen met ADHD communicatieproblemen te vinden, maar....deze liggen niet aan het feit dat de waarneming of verwerking van ideeën of emoties van andere mensen gestoord is. 

Zo zijn mensen met ADHD wel degelijk in staat om signalen van emoties bij anderen te herkennen, voelen zij ook wel degelijk aan wanneer zij wel of niet iets kunnen zeggen en hoe zij het zouden moeten zeggen om niet te bot of kwetsend over te komen. 

Het probleem in de communicatie bij mensen met ADHD ligt echter vooral in een verminderde concentratie en vaak verhoogde impulsiviteit, waardoor zij minder letten op de gesprekspartner. Hierdoor kunnen zij bijvoorbeeld té impulsief iemand in het gesprek onderbreken, of te snel van de hak op de tak springen in hun gesprek waardoor de gesprekspartner geïrriteerd kan raken. Wordt dit echter als feedback teruggegeven, dan kan iemand met ADHD wel degelijk zijn luisterhouding aanpassen. Omdat het vermogen empathisch mee te voelen met een gesprekspartner niet het grote probleem is.

Dat is echter wél het geval bij iemand met autisme: die snapt bij dergelijke feedback vaak niet goed wat hij verkeerd heeft gedaan. Emoties worden meestal niet goed gezien, niet goed begrepen door iemand met autisme, zodat ook de feedback hierover vaak verrassend is voor iemand met autisme. Immers, hij bedoelt het goed maar de feedback suggereert dat hij het 'fout' doet tijdens een gesprek.

ADHD: Emotionele verwerking intact

Zoals ook in de afbeelding boven te zien is, is er bij ASS een probleem met het waarnemen en verwerken van emoties. Nu zijn er tussen mensen in het algemeen best grote verschillen in het aflezen en verwerken van emoties. Dus op grond van dit criterium is het al uiterst moeilijk om diagnoses van elkaar te onderscheiden.

Maar...het gaat hier altijd om de extremen. Bij mensen met autisme spectrum stoornis zijn er ernstige problemen in de waarneming, verwerking en uiting van emoties (=emotie-regulatie). 

Bijvoorbeeld: het oppakken van signalen die te maken hebben met emoties zoals verdriet of angst, is bij mensen met ASS gemiddeld veel slechter dan bij 'normale' mensen of mensen met ADHD. Zo is bijvoorbeeld het oogcontact bij ASS vaak vreemd: soms té lang (staren), soms té vaak wisselend of té kort, of iemand kijkt niet naar de ogen maar vooral naar b.v. de mond of 1 oog. Over het algemeen kun je zien dat het aankijken wat ongemakkelijk is voor iemand met ASS. Als je dit vraagt dan bevestigen mensen met ASS dit meestal ook. Dat is niet het geval bij mensen met ADHD.

Ook kunnen mensen met ASS van gezichten vaak niet goed aflezen welke emoties er spelen op dat moment; althans, veel slechter dan gemiddeld. Zoals gezegd kan dit ook gelden voor vele 'normale' mensen, maar gemiddeld gesproken hebben mensen met ASS hier echt veel meer moeite mee. Zo moet een gezicht echt wel heel duidelijk aangeven dat er b.v. sprake is van angst of verdriet. Alleen dán kan iemand met ASS het beter zien. Iemand met ADHD heeft zo'n heel duidelijke gezichtsuitdrukking meestal niet nodig om een emotie correct te herkennen.

Naast problemen in het herkennen en interpreteren van nonverbaal gedrag bij mensen met ASS, is er ook een probleem in het herkennen van emoties in taal, zowel mondeling als schriftelijk. Vaak wordt een woord of zin heel letterlijk genomen door mensen met ASS. Dus als er b.v. staat: "ik was toen zó goed in tennissen dat ik zelfs verloor van beginners", dan wordt de grap of ironie vaak niet gezien. Iemand met ASS vat de zin te letterlijk op en ziet duidelijk staan "zo goed in tennissen" en dat kan dan niet kloppen met de rest van de zin. Iemand met ASS raakt dan echt in de war en is verbaasd en wordt vaak dan ook boos. Dit geldt niet voor iemand met ADHD. 

Een ander voorbeeld is dat mensen met ASS meer signalen nodig hebben om de emoties in de taal te herkennen. Dus alleen woorden of zinnen zien in een whatsapp-bericht, is vaak niet voldoende. Mensen met ASS moeten dan ook horen aan een stem, of zien aan een gezicht, welke emotie er speelt. Natuurlijk geldt dit ook voor veel meer 'normale' mensen, maar...bij ASS is dit niet goed herkennen van emoties veel ernstiger aangetast. Hierdoor is alleen emailen of appen voor mensen met ASS veel riskanter omdat het vaker kan leiden tot miscommunicatie en onbegrepen boodschappen.

ADHD en ASS: Stoornissen in de informatie-verwerking of executieve functies

Hier komen we op een gebied waar er veel meer overlap is tussen ADHD en Autisme spectrum stoornis (ASS). Executieve functies zijn de regulerende functies van het brein: planning, organiseren, impulscontrole, zichzelf corrigeren en fouten zien, planning veranderen en volgens planning dingen gestructureerd uitvoeren (waar volgehouden aandacht voor nodig is). 

Zowel bij ADHD als ook bij Autisme spectrum stoornis vind je hier problemen. Eerlijk gezegd: een storing in de executieve functies komt in feite bij vrijwel álle diagnoses voor. Dat is namelijk inherent aan de definitie van de executieve functies: het zijn dé regulerende, controlerende functies van iemand's gedrag. Bij vrijwel alle emotionele problemen zijn er per definitie ook problemen in het reguleren van gedrag. Dus...kun je zeggen dat er per definitie problemen zijn te vinden in de executieve functies. Als je dit neuropsychologisch gaat uitzoeken, door middel van executieve functietests, dan vind je dat echter niet altijd. Dát heeft dan weer te maken met het feit dat er nog maar heel weinig goede executieve functietests binnen de neuropsychologie bestaan. Daarover meer op een andere pagina op deze website (onder het kopje Neuropsychologie).

Laat ik echter stap voor stap de onderdelen van de executieve functies langslopen, voor zowel de ADHD als ook ASS.

ADHD en Autisme: planning

Voor planmatig denken is inzicht nodig, dus kennis van zaken, maar ook het kunnen onderscheiden van hoofd- en bijzaken en logisch redeneren. Dát kunnen mensen met ASS over het algemeen veel beter dan mensen met ADHD. Ze zijn nauwkeuriger, letten op veel meer details en zullen daardoor niet veel fouten maken. Ook hun logisch redeneren en dit volhouden is veel beter ontwikkeld dan bij mensen met ADHD. 

De organisatieproblemen bij mensen met autisme komen dan ook niet door ernstige planningsstoornissen, maar doordat zij vaak teveel details zien, álle details belangrijk vinden en op deze manier daarom niet goed het overzicht zien en structuur kunnen aanbrengen. Uiteindelijk kunnen zij dit wel maar dit duurt dan veel langer dan gemiddeld en daarbij zullen zij nauwelijks fouten maken.

Bij mensen met ADHD zie je vooral dat zij lang niet op alle details letten, daardoor veel dingen missen in hun planning, veel meer (slordigheids)fouten maken, en veel meer tijd kwijt raken aan het corrigeren van al deze fouten. Hun planning bevat aan het einde vaak veel fouten, gemiste details en is daardoor slecht. Bij mensen met ASS is de planning weliswaar heel traag maar als het af is, vaak ook heel goed en nauwkeurig, zonder veel fouten.

Bij mensen met ASS valt ook op dat bij het plannen en uitvoeren van een planning, zij zich vaak vast bijten hierin. Ze hebben een ongelooflijk doorzettingsvermogen, volgehouden aandacht en ijzeren discipline. Bij mensen met ADHD is dat niet zo: zij haken bij een complexe opdracht veel sneller af, raken tijdens het plannen veel sneller afgeleid, door eigen gedachten of door andere prikkels van buiten. Ze raken daardoor ook veel sneller geïrriteerd en gaan daardoor zich nog slechter concentreren. Uiteindelijk maken zij vaak hun planning niet meer af, ze haken sneller af. In feite is bij mensen met ADHD hun motivationeel systeem veel slechter ontwikkeld dan bij mensen met autisme spectrum stoornis.

Autisme en ADHD: Hyperfocus

Er is vaak verwarring over het aandachtsfunctioneren bij mensen met autisme of ADHD. Met name als het gaat om het begrip 'hyperfocus'. 

Hyperfocus is niets anders dan intense selectieve aandacht, gedurende enige minuten. Het komt zowel voor bij mensen met ADHD als ook bij mensen met ASS. Wat is dan het grootste verschil?

Bij mensen met ASS is de selectieve en volgehouden aandacht veel beter ontwikkeld dan bij mensen met ADHD. Zij kunnen hun concentratie (focus) gemakkelijk langere tijd richten op hun taken, zonder teveel afgeleid te worden. Worden zij afgeleid dan kunnen zij ook veel sneller en gemakkelijker weer terug gaan naar hun taak, hun concentratie dus weer oppakken. 

Bij ADHD is dát duidelijk niet zo: zowel de selectieve als ook de volgehouden aandacht is ronduit slecht. Mensen met ADHD worden heel snel (binnen enkele seconden vaak) afgeleid door eigen (razendsnelle) gedachten maar ook door prikkels van buitenaf (geluiden, bewegingen). Ze kunnen daarnaast ook niet snel terug naar hun focus of taak, simpelweg omdat zij al weer vergeten zijn waar zij mee bezig waren. Hun plan en koers ligt daarmee niet zo vast in hun werkgeheugen. Dus bij iedere afleiding verdwijnt dat plan heel snel uit hun werkgeheugen.

Bij mensen met ASS is juist hun sterke kracht dat zij zich veel strakker aan één plan kunnen vasthouden. Sterker nog: ze vinden afleiding heel vervelend en kunnen daardoor emotioneel van slag raken, juist omdat zij hun plan willen volgen en er niet goed van af kunnen wijken. Mensen met ADHD kunnen dat vaak wél: afwijken en snel wisselen van plan. Hun verdeelde aandacht, dingen tegelijkertijd doen, is daardoor veel beter ontwikkeld dan bij mensen met ASS. Mensen met ASS richten zich liever en beter op 1 taak in plaats van meerdere taken tegelijkertijd.

Hoe kan het dan zijn dat mensen met ADHD toch periodes hebben van 'hyperfocus' ? Deze periodes zijn er inderdaad wel, maar ze worden vaak getriggerd door de taakvereisten zelf waarbij het ook opvallend is dat zo'n taak dan ook zeer uitdagend is en vaak op hoge snelheid moet plaatsvinden. B.v. bij een game. Bij een multi-player game gebeuren vaak veel dingen tegelijkertijd en dát maakt dat de aandacht vaak getrokken wordt door de taakvereisten zélf. De hyperfocus bij ADHD wordt dus vaak niet door het Interne Aandactssysteem veroorzaakt (=endogene aandacht) maar door externe prikkels (exogene aandacht). De motivatie om zo'n taak te doen ligt dus in feite buiten iemand zelf. 

Mensen met ASS kunnen echter hun intense focus (hyperfocus) zélf beter opwekken dan mensen met ADHD. Hun doorzettingsvermogen, intense passie voor bepaalde taken, veroorzaakt dus hun hyperfocus die zij dan ook langer kunnen vasthouden dan mensen met ADHD. Zij zullen ook minder snel verveeld raken dan mensen met ADHD. 

Het motivationele systeem (waarbinnen dopamine een grote rol speelt) lijkt bij ADHD slecht ontwikkeld. Bij ASS is dit systeem meestal goed intact.

ADHD en ASS: Fout-waarneming en zelfcorrectie

Mensen met ASS hebben over het algemeen een veel betere waarneming van details en zullen weinig fouten daardoor maken. Dat is bij ADHD geheel anders: die hebben een slechte focus en zullen veel meer details missen en dus ook meer fouten maken.

Het zelfcorrigerend vermogen bij mensen met ASS is dan ook meestal veel beter ontwikkeld dan bij mensen met ADHD. De enige reden dat fouten corrigeren lastig is voor mensen met ASS, is als zij lang met een taak bezig zijn en dus vermoeid raken. Ze zullen dan eerder overprikkeld raken en daardoor emotioneler worden en mogelijk daarom veel energie kwijt raken aan de fouten corrigeren. Vaak gaat dit wel goed maar daarna zijn ze vaak helemaal op.

Bij mensen met ADHD zullen de fouten veel slechter gecorrigeerd worden, er zullen dus veel meer fouten overblijven, het werk wordt slordiger afgeleverd. Ook zullen zij sneller afhaken, ongeduldiger zijn en daardoor ook emotioneel overprikkeld raken. Ook zij zijn daarna vaak doodmoe.

ADHD en ASS: Cognitieve flexibiliteit

Dit lijkt een duidelijk verschil te zijn tussen mensen met ASS en ADHD. Mensen met ASS zijn bekend om het slecht kunnen tegen plotselinge veranderingen. Als zij eenmaal een plan in hun hoofd hebben (en dat hebben zij altijd), dan kunnen zij daar niet gauw/goed vanaf wijken. Dat vinden zij zeer vervelend en ze worden daar ook erg emotioneel van, lees angstig en dus ook boos. Dan kunnen zij zelfs 'ontploffen' of in paniek reageren ('flapperen' bij kinderen, onrustig heen en weer lopen). 

Mensen met ADHD vinden juist plotselinge veranderingen fijner dan lange saaie taken of planningen. Ze zijn prikkelhongeriger dan mensen met ASS. Dat komt doordat zij door externe prikkels gedreven worden en daarmee houden zij hun motivatie veel langer vast. Mensen met ASS hebben deze externe prikkels niet zo nodig om hun motivatie en focus vast te houden. Sterker nog, door teveel externe prikkels kunnen mensen met ASS eerder overprikkeld (oververmoeid) raken. 

Kortom: flexibiliteit in taken of gedachten is bij mensen met ASS veel moeilijker dan bij mensen met ADHD.

ADHD en ASS: Hyperactiviteit

Onrustig bewegen of hyperactiviteit wordt voornamelijk gezien bij mensen met ADHD. Vaak uit vervelend, onderprikkeld zijn. Bij mensen met ASS komt het veel minder voor. Het kan wel vóórkomen maar het wordt dan vooral veroorzaakt door overprikkeling. Door dan onrustiger te bewegen (vaak vaste bewegingen, of friemelen) proberen ze hun opgebouwde spanning te verminderen. 

Impulsiviteit bij ADHD en Autisme

Impulsiviteit zul je bij mensen met ASS niet zo vaak zien als bij mensen met ADHD. De interesses bij mensen met ASS en ADHD zullen niet heel ver uit elkaar liggen: beiden zijn in allerlei dingen geïnteresseerd. Echter, het switchen tussen interesses zal bij mensen met ADHD veel vaker gebeuren omdat zij veel sneller verveeld kunnen raken. Ze zijn sneller onderprikkeld: ze hebben meer externe prikkels nodig om zich ergens op te richten of plezier te kunnen ervaren. Daardoor lijken zij eerder impulsiever te zijn dan mensen met ASS.

Impulsiviteit in sociale contacten komt bij mensen met ADHD meer voor dan bij mensen met Autisme. Ook hier komt dat vooral door snellere verveling bij mensen met ADHD. Ook in het praten zullen mensen met ADHD impulsiever en sneller zijn. Bijvoorbeeld: ze zullen sneller van onderwerpen veranderen, sneller iemand onderbreken, sneller iemand aanvullen in een gesprek. Vooral omdat zij zichzelf minder goed kunnen remmen. 

Bij mensen met ASS zullen zij het snel veranderen van onderwerpen moeilijker en vaak vervelender vinden omdat zij niet goed snel van plannen kunnen veranderen. Ze kunnen wel in een gesprek mensen snel onderbreken maar niet doordat zij impulsief zijn maar wel enthousiast over bepaalde onderwerpen. Ze zullen echter niet goed kunnen aanvoelen wanneer zij iemand kunnen of mogen onderbreken, zonder dat dat voor anderen vervelend is. Ook hun luisterhouding zal daaronder lijden omdat zij graag diep op onderwerpen willen ingaan, zonder te voelen dat dat niet altijd is wat gesprekspartners ook willen.

Samenvatting

Hieronder een grafisch overzicht van de verschillen en de overlap tussen ASS en ADHD. 

Overigens: er kan bij iemand zowel sprake zijn van Autisme Spectrum Stoornis (ASS) als ook ADHD. Dat gebeurt vooral als naast de ASS symptomen toch ook teveel symptomen aanwezig zijn van ADHD.

N.B.: Ik ben echter wel van mening dat er dan zeer goed gekeken moet worden naar de oorzaken van de symptomen. Het kan soms zijn dat één onderliggend beeld vrijwel alle symptomen kan verklaren en dan ben ik een voorstander van slechts 1 diagnose en niet zonder meer 2 diagnoses. Mijns inziens kunnen meer diagnoses ook iemand nog meer stigmatiseren.

Verschil_OverlapASS-ADHD

Tips voor diagnostiek

1. Doorvragen

Zoals wel duidelijk is geworden zijn er enkele overlappingen tussen ADHD en ASS. Met name als het gaat om de cognitieve kenmerken. Daarom is het zeer verstandig om duidelijke voorbeelden te vragen van alledaagse activiteiten, met name onder 'normale' omstandigheden. 

Mensen met ASS kunnen onder stress vooral kenmerken vertonen van ADHD, dus voorbeelden  van gedrag als zij zichzelf zijn is van groot belang.

2. De grootste verschillen tussen ADHD en ASS zitten in het sociale domein: er is meer sprake van emotionele wederkerigheid bij mensen met ADHD. Het sociale contact voelt gewoner dan bij ASS.

3. Het doorvragen naar interesses en beroepen wat mensen hebben of gehad hebben, kan ook helpen bij het verschil tussen mensen met ASS of ADHD. Beroepen waarbij veel details verwerkt moeten worden, vaak op een vaste, gestructureerde manier, met zo weinig mogelijk fouten, daar worden vaak mensen met autisme gevonden. Gedacht kan worden aan chirurg, data-typist, bankmedewerker, laboratorium-medewerker, rechter, gespecialiseerde technicus, of een schaker.

Vragenlijsten of tests voor autisme

Op deze site staan enkele screeners (korte vragenlijsten) en een uitgebreide vragenlijst voor autisme spectrum stoornis. Met name deze laatste uitgebreide ASS-vragenlijst laat in de rapportage heel duidelijk de 7 criteria van ASS zien (zoals hierboven besproken). 

Als je wilt weten of je voldoende trekken van Autisme spectrum stoornis hebt, kun je gratis deze uitgebreide ASS-vragenlijst samen met iemand die je goed kent, invullen. Zie hiervoor Autisme tests.

Heb je enige opmerkingen of toevoegingen?

Heb jij hier een leuk verhaal, opmerkingen of toevoegingen over? Eentje die ook andere mensen zou kunnen helpen en vooral constructief is? Deel het dan alsjeblieft!

[ ? ]

Upload 1-4 foto's of plaatjes (niet verplicht)[ ? ]

 

Click here to upload more images (optional)

Author Information (optional)

To receive credit as the author, enter your information below.

(first or full name)

(e.g., City, State, Country)

Submit Your Contribution

  •  submission guidelines.


(You can preview and edit on the next page)

DISCLAIMER

I will not take any responsibility for how the information on this website will affect you. It always remains your responsibility to handle all information with care and in case of medical or mental problems you should ALWAYS consult a professional in your neighbourhood!

Ik neem geen enkele verantwoordelijkheid voor hoe de informatie op deze site u zal beïnvloeden. Het blijft altijd uw verantwoordelijkheid om al deze informatie zorgvuldig te bekijken. In het geval van lichamelijke en/of mentale problemen dient u ALTIJD een professional in uw directe omgeving te waarschuwen!